Verkefni fyrir hæfniviðmið fyrir náttúruvísindin/ANG-VÍS-HUG-4

ANG-VÍS-HUG-4	ANG-VÍS-HUG-7	ANG-VÍS-HUG-10

Einföld hugtök sem henta fyrir hæfniviðmið hugtakanotkunar við lok 4. bekkjar.

Hugtök úr Halló heimur 1

afkvæmi: barn foreldra, sem menn eða dýr ala af sér.
afþakka: þiggja ekki það sem er í boði.
alæta: dýr sem étur bæði jurtir og kjöt.
annatími: tími þegar mikið er að gera.
árstíð: ákveðinn hluti ársins, vor, sumar, haust eða vetur.
ábyrgð: að hafa umsjón með einhverju.
Barnasáttmálinn: reglur um framkomu við börn.
beinagrind: öll bein líkamans sem ein heild.
bílbelti: öryggisbelti sem notuð eru í bíl.
blindrahundur: hundur sem aðstoðar blint og sjóndapurt fólk.
brum: fyrsti vöxtur blaða á trjágreinum.
búkur: magi, brjóst og bak.
búrdýr: dýr sem búa í búri t.d. páfagaukar og fiskar.
búsvæði: svæði sem lífvera velur að búa í og hentar best.
byggingarefni: efni sem hægt er að nota til að búa eitthvað til úr.
bænahús: hús þar sem fólk iðkar trú.
dýralæknir: læknir sem læknar dýr en ekki fólk.
dæla: hjartað ýtir blóði frá sér og pumpar því þannig út í blóðrásina.
einkabíll: bíll sem er í eigu einstaklings.
einkastaður: staður sem óviðeigandi er að stara á og aðrir mega ekki koma við.
endurskinsmerki: hlutur sem endurvarpar ljósi.
endurspeglast: það að speglast, að skoppa til baka.
fara á fjall: kindur og lömb fara á fjall að vori til sumardvalar.
farþegi: allir í ökutækinu nema bílstjórinn.
ferfætt: með fjóra fætur.
fjós: bústaður kúa.
fjölbreytt: af ýmsu tagi, margs konar.
fjölnota: hlutur sem hægt er að nota aftur og aftur.
fjölskyldumeðlimur: einstaklingur sem tilheyrir fjölskyldunni.
forréttindi: réttindi sem einhver nýtur umfram aðra.
fóður: það sem dýrum er gefið að éta.
framleiða: að búa eitthvað til í miklu magni.
frjósa: þegar t.d. vatn kólnar niður fyrir frostmark og breytist í ís.
fæða: matur.
gangbraut: leið sem á að nota til að fara yfir götu.
gangstétt: steinlögð gangbraut meðfram götum.
gatnamót: staður þar sem götur mætast.
gegnsætt: ljós sést vel í gegn.
gerviefni: efni sem er ekki til í náttúrunni heldur framleitt úr tilbúnum efnum.
glitauga: endurskinsflötur, t.d. á reiðhjólum.
gæra: skinn af kind með ullinni á.
háð: að þurfa aðstoð með athafnir daglegs lífs.
hálfgegnsætt: ljós sést að hluta til í gegn.
hálfsystkini: systkini sem eiga eitt sameiginlegt foreldri.
heimilisstörf: störf sem þarf að sinna á heimilinu.
hellir: hvelfing inni í kletti, oft með þröngu opi.
hey: gras sem búið er að þurrka.
hitamælir: tæki til að mæla hita.
huldufólk: yfirnáttúrulegar mannverur (oftast ósýnilegar) taldar búa í hólum og björgum.
húsnæði: staður til að búa á.
hylja: fela eitthvað.
hægðir: úrgangsefni fæðu sem líkaminn skilar, kúkur.
hætta: eitthvað hættulegt, háski, voði eða ógn.
iðka trú: að rækta trú sína.
innsæi: að hafa næman skilning, t.d. á tilfinningum.
ímyndunarafl: hæfileikinn til að láta sér detta margt í hug.
jarðvarmi: hiti í jörðu sem berst upp á yfirborð með vatni eða gufu.
keðjuhlíf: ver keðju á reiðhjóli svo ekkert flækist í henni.
kryppa: bunga á hrygg manneskju eða dýrs.
landnámsfólk: fólkið sem kom fyrst til Íslands.
liðugt: eiga auðvelt með að beygja sig og sveigja.
litríkt: eitthvað sem er í mörgum litum.
líkami: líkaminn með vöðvum, beinum, líffærum og öllu tilheyrandi.
líkamshluti: hluti líkamans, t.d. handleggur eða höfuð.
ljósgjafi: fyrirbæri, áhald eða tæki sem gefur sýnilegt ljós.
loftpúði: púði í bíl sem blæs út við árekstur.
lygnt: þegar það er enginn eða mjög lítill vindur.
manneskja: mannvera, persóna, ekki dýr.
matarsóun: þegar mat er hent að óþörfu.
málmur: efni með málmgljáa, oftast hart og þungt.
mánuður: í einu ári eru 12 mánuðir. Mánuður er 30 eða 31 dagur nema febrúar sem er 28 eða 29 dagar.
melta: vinna næringu úr matnum.
merkjagjöf: merki sem lögregla gefur þegar hún stjórnar umferð.
milljarður: 1.000.000.000, þúsund milljónir.
náttúrulegt: það sem tilheyrir náttúrunni.
nytsamlegt: gagnlegt eða þarft.
nægjusemi: að þurfa ekki að eiga mikið.
næmt: að hafa sterka tilfinningu fyrir einhverju.
ofbeldi: að meiða annað fólk annaðhvort líkamlega eða andlega.
olnbogabót: kverkin þar sem upphandleggur og framhandleggur mætast.
orka: eldsneyti fyrir líkamann svo að hann virki.
orkumikið: hefur mikla orku.
ógegnsætt: þegar ljós sést ekki í gegnum hlut.
ólíkt: ekki líkt, er mismunandi t.d. í útliti og innræti.
ósýnilegt: þegar eitthvað sést ekki en er samt til.
regla: fyrirmæli sem þarf að fara eftir.
regnbogi: litríkur ljóssveigur sem sést á himni þegar sólin skín í votviðri.
reikistjarna: hnöttur sem er á sporbaug umhverfis sólina.
réttir: hólfað gerði þar sem fé er dregið sundur á haustin.
réttlátt: er sanngjarnt, gerir það sem er rétt.
ríkmannlegt: líta út fyrir að vera ríkt.
samkomulag: þegar einstaklingar geta allir sætt sig við sömu lausnina.
sammála: að finnast það sama.
sáttfýsi: að geta hlustað á aðra og vilja sættast.
sérhannað: hannað til að nota á ákveðinn hátt.
sérkenni: það sem er alveg sérstakt við eitthvað, einkennir það.
síbreytilegt: alltaf að breytast.
sjávarlífvera: lífvera sem býr í sjó.
sjúkralið: fólk sem starfar í sjúkrabíl.
skipuleggja: að hafa allt í röð og reglu.
skjól: vörn gegn kulda og veðri.
skynfæri: líffæri sem gerir okkur kleift að skynja umhverfi okkar.
smala: að safna saman eða reka búfé úr sumarhögum.
smádýr: lítil dýr á landi, í vötnum og sjó.
smáfugl: lítill fugl, oft notað um spörfugla (nema hrafninn).
snerta: koma við.
sólarhringur: 24 klukkutímar frá miðnætti til miðnættis.
sólkerfi: sól, reikistjörnur og tunglin sem þeim fylgja.
sólúr: teinn í miðri hringlaga skífu og varpar skugga sem færist eftir stöðu sólar.
spegilmynd: mynd sem sést í spegli.
speni: hluti af júgrinu þar sem mjólkin kemur út.
stirt: eiga erfitt með hreyfingar.
stía: afmarkað hólf þar sem dýr búa.
stjúpsystkini: börn sem alast upp saman sem systkini en eiga ekki sömu foreldra.
stórvaxið: að vera stórt.
sundrandi: smá lífvera sem breytir leifum af plöntum og dýrum í jarðveg.
svifdýr: afar smá dýr sem svífa
tannskemmd: skemmd eða hola í tönn.
tillitssemi: að taka tillit til annarra.
trúarbrögð: trú á tiltekinn guð eða guði.
umferðarmannvirki: byggingar og hlutir sem tengjast umferðinni.
umheimur: veröldin umhverfis okkur.
umhverfi: það sem er umhverfis og í nágrenni við okkur.
umhyggja: að hugsa vel um aðra, fólk eða dýr.
umlykja: að liggja utan um.
ummerki: spor, þegar merki um umgang sjást.
undirgöng: gangvegur t.d. undir umferðargötu.
uppskera: matjurtir sem búið er að taka upp úr görðum.
urða: að grafa sorp í jörðu.
úthvíld: að hafa hvílt sig nóg.
útlit: hvernig eitthvað lítur út. mörg saman um í sjónum.
sýklar: örverur sem valda sjúkdómum.
sættast: að ná sáttum vegna vandamáls.

Efni úr gömlu verkefni á Náttúrutorgi

Frumefni: Efni sem ekki er hægt að kljúfa í einfaldari efni með efnafræðilegum aðferðum.

Efnasamband: Efni sem samanstendur af tveimur eða fleiri frumefnum sem eru efnafræðilega bundin saman.

Efnablanda: Blandan af tveimur eða fleiri efnum þar sem efnafræðileg einkenni þeirra haldast óbreytt.

Andrúmsloft: Gasblanda sem umlykur jörðina og inniheldur meðal annars súrefni, köfnunarefni og aðra gastegundir.

Rúmmál: Mælikvarði á það magn sem eitthvað tekur pláss í, mælt í rúmsentimetrum (cm³), lítrum (L), o.s.frv.

Massi: Magn efnis sem fyrir hendi er, mælt í kílógrömmum (kg).