Verkefni fyrir hæfniviðmið fyrir náttúruvísindin/ANG-VÍS-HUG-4

ANG-VÍS-HUG-4

ANG-VÍS-HUG-7

ANG-VÍS-HUG-10

Einföld hugtök sem henta fyrir hæfniviðmið hugtakanotkunar við lok 4. bekkjar.

Hugtök úr Halló heimur 1

afkvæmi

barn foreldra, sem menn eða dýr ala af sér.

afþakka

þiggja ekki það sem er í boði.

alæta

dýr sem étur bæði jurtir og kjöt.

annatími

tími þegar mikið er að gera.

árstíð

ákveðinn hluti ársins, vor, sumar, haust eða vetur.

ábyrgð

að hafa umsjón með einhverju.

Barnasáttmálinn

reglur um framkomu við börn.

beinagrind

öll bein líkamans sem ein heild.

bílbelti

öryggisbelti sem notuð eru í bíl.

blindrahundur

hundur sem aðstoðar blint og sjóndapurt fólk.

brum

fyrsti vöxtur blaða á trjágreinum.

búkur

magi, brjóst og bak.

búrdýr

dýr sem búa í búri t.d. páfagaukar og fiskar.

búsvæði

svæði sem lífvera velur að búa í og hentar best.

byggingarefni

efni sem hægt er að nota til að búa eitthvað til úr.

bænahús

hús þar sem fólk iðkar trú.

dýralæknir

læknir sem læknar dýr en ekki fólk.

dæla

hjartað ýtir blóði frá sér og pumpar því þannig út í blóðrásina.

einkabíll

bíll sem er í eigu einstaklings.

einkastaður

staður sem óviðeigandi er að stara á og aðrir mega ekki koma við.

endurskinsmerki

hlutur sem endurvarpar ljósi.

endurspeglast

það að speglast, að skoppa til baka.

fara á fjall

kindur og lömb fara á fjall að vori til sumardvalar.

farþegi

allir í ökutækinu nema bílstjórinn.

ferfætt

með fjóra fætur.

fjós

bústaður kúa.

fjölbreytt

af ýmsu tagi, margs konar.

fjölnota

hlutur sem hægt er að nota aftur og aftur.

fjölskyldumeðlimur

einstaklingur sem tilheyrir fjölskyldunni.

forréttindi

réttindi sem einhver nýtur umfram aðra.

fóður

það sem dýrum er gefið að éta.

framleiða

að búa eitthvað til í miklu magni.

frjósa

þegar t.d. vatn kólnar niður fyrir frostmark og breytist í ís.

fæða

matur.

gangbraut

leið sem á að nota til að fara yfir götu.

gangstétt

steinlögð gangbraut meðfram götum.

gatnamót

staður þar sem götur mætast.

gegnsætt

ljós sést vel í gegn.

gerviefni

efni sem er ekki til í náttúrunni heldur framleitt úr tilbúnum efnum.

glitauga

endurskinsflötur, t.d. á reiðhjólum.

gæra

skinn af kind með ullinni á.

háð

að þurfa aðstoð með athafnir daglegs lífs.

hálfgegnsætt

ljós sést að hluta til í gegn.

hálfsystkini

systkini sem eiga eitt sameiginlegt foreldri.

heimilisstörf

störf sem þarf að sinna á heimilinu.

hellir

hvelfing inni í kletti, oft með þröngu opi.

hey

gras sem búið er að þurrka.

hitamælir

tæki til að mæla hita.

huldufólk

yfirnáttúrulegar mannverur (oftast ósýnilegar) taldar búa í hólum og björgum.

húsnæði

staður til að búa á.

hylja

fela eitthvað.

hægðir

úrgangsefni fæðu sem líkaminn skilar, kúkur.

hætta

eitthvað hættulegt, háski, voði eða ógn.

iðka trú

að rækta trú sína.

innsæi

að hafa næman skilning, t.d. á tilfinningum.

ímyndunarafl

hæfileikinn til að láta sér detta margt í hug.

jarðvarmi

hiti í jörðu sem berst upp á yfirborð með vatni eða gufu.

keðjuhlíf

ver keðju á reiðhjóli svo ekkert flækist í henni.

kryppa

bunga á hrygg manneskju eða dýrs.

landnámsfólk

fólkið sem kom fyrst til Íslands.

liðugt

eiga auðvelt með að beygja sig og sveigja.

litríkt

eitthvað sem er í mörgum litum.

líkami

líkaminn með vöðvum, beinum, líffærum og öllu tilheyrandi.

líkamshluti

hluti líkamans, t.d. handleggur eða höfuð.

ljósgjafi

fyrirbæri, áhald eða tæki sem gefur sýnilegt ljós.

loftpúði

púði í bíl sem blæs út við árekstur.

lygnt

þegar það er enginn eða mjög lítill vindur.

manneskja

mannvera, persóna, ekki dýr.

matarsóun

þegar mat er hent að óþörfu.

málmur

efni með málmgljáa, oftast hart og þungt.

mánuður

í einu ári eru 12 mánuðir. Mánuður er 30 eða 31 dagur nema febrúar sem er 28 eða 29 dagar.

melta

vinna næringu úr matnum.

merkjagjöf

merki sem lögregla gefur þegar hún stjórnar umferð.

milljarður

1.000.000.000, þúsund milljónir.

náttúrulegt

það sem tilheyrir náttúrunni.

nytsamlegt

gagnlegt eða þarft.

nægjusemi

að þurfa ekki að eiga mikið.

næmt

að hafa sterka tilfinningu fyrir einhverju.

ofbeldi

að meiða annað fólk annaðhvort líkamlega eða andlega.

olnbogabót

kverkin þar sem upphandleggur og framhandleggur mætast.

orka

eldsneyti fyrir líkamann svo að hann virki.

orkumikið

hefur mikla orku.

ógegnsætt

þegar ljós sést ekki í gegnum hlut.

ólíkt

ekki líkt, er mismunandi t.d. í útliti og innræti.

ósýnilegt

þegar eitthvað sést ekki en er samt til.

regla

fyrirmæli sem þarf að fara eftir.

regnbogi

litríkur ljóssveigur sem sést á himni þegar sólin skín í votviðri.

reikistjarna

hnöttur sem er á sporbaug umhverfis sólina.

réttir

hólfað gerði þar sem fé er dregið sundur á haustin.

réttlátt

er sanngjarnt, gerir það sem er rétt.

ríkmannlegt

líta út fyrir að vera ríkt.

samkomulag

þegar einstaklingar geta allir sætt sig við sömu lausnina.

sammála

að finnast það sama.

sáttfýsi

að geta hlustað á aðra og vilja sættast.

sérhannað

hannað til að nota á ákveðinn hátt.

sérkenni

það sem er alveg sérstakt við eitthvað, einkennir það.

síbreytilegt

alltaf að breytast.

sjávarlífvera

lífvera sem býr í sjó.

sjúkralið

fólk sem starfar í sjúkrabíl.

skipuleggja

að hafa allt í röð og reglu.

skjól

vörn gegn kulda og veðri.

skynfæri

líffæri sem gerir okkur kleift að skynja umhverfi okkar.

smala

að safna saman eða reka búfé úr sumarhögum.

smádýr

lítil dýr á landi, í vötnum og sjó.

smáfugl

lítill fugl, oft notað um spörfugla (nema hrafninn).

snerta

koma við.

sólarhringur

24 klukkutímar frá miðnætti til miðnættis.

sólkerfi

sól, reikistjörnur og tunglin sem þeim fylgja.

sólúr

teinn í miðri hringlaga skífu og varpar skugga sem færist eftir stöðu sólar.

spegilmynd

mynd sem sést í spegli.

speni

hluti af júgrinu þar sem mjólkin kemur út.

stirt

eiga erfitt með hreyfingar.

stía

afmarkað hólf þar sem dýr búa.

stjúpsystkini

börn sem alast upp saman sem systkini en eiga ekki sömu foreldra.

stórvaxið

að vera stórt.

sundrandi

smá lífvera sem breytir leifum af plöntum og dýrum í jarðveg.

svifdýr

afar smá dýr sem svífa

tannskemmd

skemmd eða hola í tönn.

tillitssemi

að taka tillit til annarra.

trúarbrögð

trú á tiltekinn guð eða guði.

umferðarmannvirki

byggingar og hlutir sem tengjast umferðinni.

umheimur

veröldin umhverfis okkur.

umhverfi

það sem er umhverfis og í nágrenni við okkur.

umhyggja

að hugsa vel um aðra, fólk eða dýr.

umlykja

að liggja utan um.

ummerki

spor, þegar merki um umgang sjást.

undirgöng

gangvegur t.d. undir umferðargötu.

uppskera

matjurtir sem búið er að taka upp úr görðum.

urða

að grafa sorp í jörðu.

úthvíld

að hafa hvílt sig nóg.

útlit

hvernig eitthvað lítur út. mörg saman um í sjónum.

sýklar

örverur sem valda sjúkdómum.

sættast

að ná sáttum vegna vandamáls.

Efni úr gömlu verkefni á Náttúrutorgi

Frumefni

Efni sem ekki er hægt að kljúfa í einfaldari efni með efnafræðilegum aðferðum.

Efnasamband

Efni sem samanstendur af tveimur eða fleiri frumefnum sem eru efnafræðilega bundin saman.

Efnablanda

Blandan af tveimur eða fleiri efnum þar sem efnafræðileg einkenni þeirra haldast óbreytt.

Andrúmsloft

Gasblanda sem umlykur jörðina og inniheldur meðal annars súrefni, köfnunarefni og aðra gastegundir.

Rúmmál

Mælikvarði á það magn sem eitthvað tekur pláss í, mælt í rúmsentimetrum (cm³), lítrum (L), o.s.frv.

Massi

Magn efnis sem fyrir hendi er, mælt í kílógrömmum (kg).